Szalunek – co to jest?
Szalunek, nazywany również deskowaniem, to tymczasowa konstrukcja stosowana w pracach budowlanych do nadawania żądanego kształtu elementom betonowym i żelbetowym. Najczęściej wykorzystywany jest podczas wznoszenia fundamentów, a także ław i ścian fundamentowych. Szalunek zapewnia stabilność i odpowiednie wymiary wykonywanych elementów, pozwalając na precyzyjne ułożenie mieszanki betonowej.
W praktyce budowlanej deskowanie stanowi nieodłączny etap przygotowania fundamentów. Dzięki odpowiedniemu wykonaniu szalunku uzyskuje się trwałość i właściwą geometrię konstrukcji. Poprawne deskowanie ułatwia również późniejsze zbrojenie i wylewanie betonu, co ma kluczowe znaczenie dla wytrzymałości całego budynku.
Rodzaje szalunków
W zależności od rodzaju i przeznaczenia konstrukcji wyróżnia się kilka typów szalunków. Każdy z nich znajduje zastosowanie w innych sytuacjach, a wybór odpowiedniego rozwiązania wpływa na tempo i jakość prac budowlanych. Do najczęściej spotykanych należą szalunki tradycyjne wykonane z desek oraz nowoczesne systemy przestawne, które umożliwiają szybkie i powtarzalne szalowanie dużych powierzchni.
Wybór szalunku zależy od wielu czynników – począwszy od dostępnych materiałów, przez rozmiar inwestycji, aż po oczekiwany efekt końcowy. Każdy z tych rodzajów szalunków posiada swoje zalety i ograniczenia, które warto znać przed rozpoczęciem budowy.
Szalunki fundamentowe – ławy i ściany
Szalunki fundamentowe to konstrukcje stosowane przede wszystkim do kształtowania ław fundamentowych oraz ścian fundamentowych. Deskowanie ław ustawia się po wykonaniu wykopów, a rozstaw ścianek deskowania odpowiada szerokości ław. Wysokość szalunku natomiast jest równa wysokości ław, co pozwala uzyskać precyzyjne wymiary betonowych elementów.
Podczas montażu szalunku fundamentowego najczęściej stosuje się deski sosnowe o grubości 2,5–3,2 cm. Deski te mocuje się do wbitych w ziemię słupków drewnianych, a dla zapewnienia stabilności całości, słupki stabilizujące umieszcza się po stronie zewnętrznej. Deskowanie można dodatkowo wzmocnić drutem lub deskami poprzecznymi, by zapobiec rozchodzeniu się konstrukcji pod naporem betonu.
Szalunki przestawne – szybkie szalowanie fundamentów
Szalunki przestawne to systemy panelowe, które znacznie przyspieszają i ułatwiają wykonywanie fundamentów. Składają się z metalowych ram obłożonych sklejką, co pozwala na wielokrotne użycie tych samych elementów na różnych etapach budowy. Panele łączy się ze sobą za pomocą klamer, a w narożnikach stosuje się specjalne profile metalowe.
Szalunki przestawne są szczególnie popularne w budownictwie wielorodzinnym i przy dużych inwestycjach. Ich największą zaletą jest szybkość montażu i demontażu. Najmniejsze panele mają wymiary 150 × 23 cm i ważą około 10 kg, co pozwala na ich ustawienie bez użycia ciężkiego sprzętu. Dzięki temu prace można prowadzić sprawnie nawet w trudno dostępnych miejscach.
Warto również zwrócić uwagę, że ściany fundamentowe wykonane z użyciem szalunków przestawnych charakteryzują się równą powierzchnią, co ogranicza konieczność późniejszej obróbki betonu. Wypożyczenie szalunków przestawnych trwa zazwyczaj około 30 dni, co w zupełności wystarcza na przeprowadzenie szalowania i betonowania fundamentów w większości realizacji.
Materiały do wykonania szalunku
Wybór materiałów do wykonania szalunku ma bezpośredni wpływ na jakość, trwałość i precyzję wykonania fundamentów. Najczęściej stosuje się deski sosnowe, płyty OSB, a także specjalistyczną sklejkę szalunkową. Każdy z tych materiałów ma inne właściwości, które warto dopasować do konkretnego projektu.
Odpowiedni dobór materiałów pozwala uzyskać nie tylko właściwą wytrzymałość deskowania, ale też możliwość uzyskania bardziej złożonych kształtów, jak łuki czy zaokrąglenia. Materiały budowlane używane do szalunków powinny być odporne na wilgoć i łatwe w obróbce, aby zapewnić bezproblemowy montaż i demontaż konstrukcji.
Deski sosnowe i płyty OSB
Deski sosnowe o grubości 2,5–3,2 cm to najpopularniejszy materiał stosowany do budowy tradycyjnych szalunków. Są łatwo dostępne, wytrzymałe i elastyczne, co pozwala na szybkie przygotowanie konstrukcji o wymaganych wymiarach. Deski można łatwo łączyć gwoździami lub wkrętami, a po zakończeniu prac można je ponownie wykorzystać na innych etapach budowy.
Alternatywą dla tradycyjnych desek są płyty OSB o grubości 12–15 mm, które zapewniają równą i gładką powierzchnię deskowania. Płyty OSB są lekkie i łatwe do cięcia, dzięki czemu montaż szalunku przebiega sprawnie. Do wykonywania nietypowych kształtów, np. łuków, najlepszym wyborem jest sklejka szalunkowa, która pozwala na uzyskanie precyzyjnych form nawet przy skomplikowanych projektach.
W niektórych przypadkach stosuje się także szalunki z materiałów kompozytowych lub metalu, szczególnie tam, gdzie wymagane jest wielokrotne ich wykorzystanie. Tego typu rozwiązania są jednak kosztowniejsze i stosowane głównie w dużych inwestycjach.
Przygotowanie i montaż szalunku
Odpowiednie przygotowanie szalunku jest kluczowe dla zachowania wymiarów, stabilności i trwałości fundamentów. Prace rozpoczyna się od wykonania wykopów zgodnych z projektem budowlanym. Następnie montuje się deskowanie, które musi być idealnie wypoziomowane i solidnie zamocowane, aby wytrzymało napór świeżo wylanego betonu.
Ważne jest, aby podczas montażu zachować odpowiednie odległości pomiędzy elementami szalunku, a także zadbać o właściwe mocowanie oraz ewentualne wzmocnienia. Montaż szalunku wymaga precyzji oraz użycia odpowiednich narzędzi i materiałów, takich jak gwoździe, wkręty, drut wiążący oraz elementy metalowe do łączenia płyt.
Instrukcja montażu szalunku
Wykonanie deskowania wymaga przestrzegania kilku kluczowych etapów, aby zapewnić prawidłowe osadzenie konstrukcji w wykopie. Przedstawiam poniżej instrukcję montażu tradycyjnego szalunku z desek sosnowych:
- Wykonaj wykopy zgodnie z projektem, zachowując odpowiednią głębokość i szerokość fundamentów.
- Przygotuj deski sosnowe o grubości 2,5–3,2 cm oraz słupki stabilizujące, które wbij w ziemię wzdłuż krawędzi wykopu.
- Mocuj deski do słupków za pomocą gwoździ lub wkrętów, tak by tworzyły ściany szalunku odpowiadające wymiarom ławy.
- Dodatkowo wzmocnij deskowanie poprzecznymi deskami lub drutem, aby uniknąć odkształceń podczas wylewania betonu.
- Sprawdź poziomowanie oraz stabilność szalunku, ewentualnie popraw mocowanie w miejscach narażonych na największy nacisk betonu.
Po zamontowaniu szalunku nie należy zapominać o ułożeniu folii hydroizolacyjnej oraz przygotowaniu zbrojenia przed wylaniem betonu. Każdy z tych etapów znacząco wpływa na końcową trwałość i stabilność fundamentów.
Demontaż szalunku
Demontaż szalunku jest równie istotny jak jego montaż, ponieważ niewłaściwe usunięcie deskowania może uszkodzić świeżo związany beton. Latem szalunki rozmontowuje się po kilku dniach, natomiast wiosną i jesienią – po kilkunastu dniach, gdy beton osiągnie odpowiednią wytrzymałość. Moment rozpoczęcia demontażu można rozpoznać po pojawieniu się szczeliny między betonem a deskowaniem.
Po usunięciu szalunku ławy powinny być nienaruszone, a ich powierzchnia nieuszkodzona. Po tygodniu od rozdeskowania można bezpiecznie rozpocząć wznoszenie ścian fundamentowych. Warto pamiętać, by wszystkie elementy szalunku oczyścić i zabezpieczyć przed ponownym użyciem, zwłaszcza jeśli planowane jest ich wykorzystanie w kolejnych etapach budowy.
Demontaż szalunku można rozpocząć, gdy beton wystarczająco zwiąże i pojawi się szpara między betonem a deskowaniem. Po tygodniu od rozdeskowania ławy fundamentowe są gotowe do dalszych prac budowlanych.
Fundament bez szalunku – kiedy jest możliwy?
W niektórych przypadkach dopuszcza się wykonanie fundamentu bez szalunku, jednak tylko przy określonych warunkach gruntowych i dla budynków o małej kubaturze. Takie rozwiązanie wymaga gruntu o dużej spoistości, najlepiej gliniastego, który pozwala na utrzymanie odpowiedniego kształtu wykopu przez cały czas wiązania betonu. Mieszankę betonową wylewa się bezpośrednio do wykopów wyłożonych folią hydroizolacyjną.
Wykonanie fundamentu bez deskowania wymaga szczególnej ostrożności – należy zadbać o dokładne ułożenie zbrojenia oraz prawidłowe rozmieszczenie płyt termoizolacyjnych w miejscach przewidzianych na ocieplenie fundamentu. W ten sposób można ograniczyć koszty i skrócić czas realizacji, jednak jest to rozwiązanie stosowane głównie w budownictwie jednorodzinnym lub przy małych obiektach gospodarczych.
Koszt wykonania szalunku
Koszt wykonania szalunku zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj użytych materiałów, powierzchnia deskowania, stopień skomplikowania kształtu oraz sposób realizacji (tradycyjny lub systemowy). Najtańsze są szalunki z desek sosnowych, które można wykorzystać wielokrotnie, jednak wymagają one czasu i pracy przy montażu oraz demontażu.
W przypadku szalunków przestawnych należy uwzględnić koszt wypożyczenia, który zazwyczaj obejmuje okres około 30 dni. Dodatkowo na cenę wpływa wynajęcie akcesoriów takich jak klamry, profile metalowe czy elementy mocujące. Warto rozważyć wszystkie dostępne opcje, aby wybrać rozwiązanie najbardziej opłacalne i dopasowane do specyfiki inwestycji.
Przy planowaniu budowy należy uwzględnić orientacyjne koszty materiałów i robocizny. Dla porównania, przykładowe ceny materiałów wykorzystywanych do szalowania przedstawia poniższa tabela:
| Materiał | Orientacyjny koszt za m² | Zastosowanie |
|---|---|---|
| Deski sosnowe | 20–35 zł | Ławy, ściany fundamentowe |
| Płyty OSB | 30–45 zł | Płyty fundamentowe, deskowania płaskie |
| Sklejka szalunkowa | 50–80 zł | Kształty łukowe, elementy specjalne |
| Szalunki przestawne (wypożyczenie) | 10–25 zł/dzień | Systemowe deskowanie fundamentów |
Koszt szalunku to istotny element całościowego budżetu budowy, dlatego warto dokładnie przeanalizować dostępne rozwiązania i dostosować je do specyfiki inwestycji oraz oczekiwań inwestora.
Co warto zapamietać?:
- Szalunek (deskowanie) to tymczasowa konstrukcja w budownictwie, kluczowa dla kształtowania elementów betonowych, szczególnie fundamentów.
- Rodzaje szalunków: tradycyjne (deski sosnowe) i nowoczesne (systemy przestawne), które przyspieszają proces budowy i zapewniają lepszą jakość.
- Wymiary szalunków przestawnych: najmniejsze panele mają 150 × 23 cm i ważą około 10 kg, co ułatwia ich transport i montaż.
- Koszt wykonania szalunku zależy od materiałów: deski sosnowe (20–35 zł/m²), płyty OSB (30–45 zł/m²), sklejka szalunkowa (50–80 zł/m²), szalunki przestawne (10–25 zł/dzień za wypożyczenie).
- Demontaż szalunku powinien nastąpić po osiągnięciu przez beton odpowiedniej wytrzymałości, co zazwyczaj trwa od kilku do kilkunastu dni w zależności od pory roku.
